Korisnici invalidske penzije kojima je to pravo utvrđeno od 10.04.2003. godine, ne mogu biti radno angažovani, jer nemaju radnu sposobnost

Korisnici invalidske penzije kojima je to pravo utvrđeno od 10.04.2003. godine, ne mogu biti radno angažovani, jer nemaju radnu sposobnost

„Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju („Sl. glasnik RS“, br. 34/2003, 64/2004 – odluka USRS, 84/2004 – dr. zakon, 85/2005, 101/2005 – dr. zakon, 63/2006 – odluka USRS, 5/2009, 107/2009, 101/2010, 93/2012, 62/2013, 108/2013 i 75/2014 – dalje: Zakon), uređuje korišćenje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja.

Prema odredbama navedenog zakona pravo na starosnu penziju je jedno od najvažnijih prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, kojim se nakon određenih godina života i određenih godina navršenog staža osiguranja, osiguraniku obezbeđuje materijalna sigurnost za starost. Ovaj institut menjao se u različitim društveno-ekonomskim okolnostima, kako u pogledu uslova za sticanje i ostvarivanje prava, tako i u pogledu mogućnosti da starosni penzioner nakon sticanja prava na penziju ponovo stupi u osiguranje, sa posledicom obustave isplate penzije ili bez posledica obustave isplate penzije. Tako je u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, ovo pravo bilo uređeno saveznim i republičkim zakonima o penzijskom i invalidskom osiguranju, i moglo je biti ograničeno ukoliko korisnik starosne penzije stupi u radni odnos ili obavlja samostalnu delatnost, odnosno isplata starosne penzije se za to vreme obustavljala.

Zakoni o penzijskom i invalidskom osiguranju koji su bili na snazi nakon 1992. godine, omogućavali su starosnom penzioneru da nesmetano radi odnosno obavlja samostalnu delatnost i prima penziju.

Međutim, Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o osnovama penzijskog i invalidskog osiguranja („Sl. list SRJ“, br. 30/96, 58/98 – Odluka SUS, 70/2001 i 3/2002) koji je stupio na snagu 1.1.2002. godine (Savezni zakon), ponovo se uvodi norma kojom se korisniku starosne penzije koji se zaposli, odnosno otpočne da obavlja samostalnu delatnost po osnovu koje je obavezno osiguran, obustavlja isplata penzije za vreme trajanja zaposlenja odnosno obavljanja samostalne delatnosti. S tim u vezi, pred Saveznim ustavnim sudom pokrenuta je inicijativa za ocenu saglasnosti ove odredbe sa Ustavom Savezne Republike Jugoslavije („Sl. list SRJ“, br. 1/92, 34/92 – Amandman I i 29/2000 – Amandmani II-IX). Svojom Odlukom od 27.6.2002. godine Savezni ustavni sud utvrdio je da ova odredba zakona, koja propisuje da se korisnicima starosne penzije u slučaju zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne delatnosti obustavlja isplata penzije, nije saglasna sa Ustavom Savezne Republike Jugoslavije. Dakle, od 1992. godine do danas, ako izuzmemo period od 1.1.2002. godine do odluke Saveznog ustavnog suda 27.6.2002. godine, korisnicima starosne penzije omogućeno je da se zaposle, odnosno da obavljaju samostalnu delatnost, a da im se za to vreme ne obustavlja isplata penzije. Pored toga, ovi korisnici u tom slučaju postaju obavezno osigurana lica u smislu propisa o penzijskom i invalidskom osiguranju, što podrazumeva i obavezu uplate doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje. Takođe, prema odredbi člana 121. Zakona, korisnici starosne penzije, po tom osnovu, po prestanku zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne delatnosti, stiču pravo na ponovno određivanje penzije, ukoliko u osiguranju provedu najmanje godinu dana.

Pravo na porodičnu penziju, propisano je sa ciljem da se članovima porodice umrlog osiguranika odnosno korisnika starosne ili invalidske penzije, obezbedi materijalna i socijalna sigurnost. Naime, navedenim zakonom, utvrđeno je da ovo pravo ostvaruju članovi porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika starosne odnosno invalidske penzije – bračni drug, deca i roditelji, kao lica koja nisu u stanju da samostalno obezbede materijalnu i socijalnu sigurnost, bilo zbog navršenih godina života, školovanja, ili zbog potpune nesposobnosti za samostalan život i rad.

Imajući u vidu navedenu prirodu i suštinu ovog prava, odredbom člana 117. st. 1. i 2. Zakona propisano je da se korisniku porodične penzije koji stekne svojstvo osiguranika obustavlja isplata porodične penzije.

Nadalje, st. 3. i 4. istog člana, propisano je da se korisniku porodične penzije koji stekne svojstvo osiguranika po osnovu člana 11. tač. 9) i 10) i člana 12. stav 1. tačka 3) obustavlja isplata porodične penzije nakon utvrđivanja staža osiguranja za period utvrđenog staža osiguranja, osim u slučaju kada je ostvario ugovorenu naknadu na mesečnom nivou u iznosu nižem od 50% najniže osnovice u osiguranju zaposlenih, važeće u momentu uplate doprinosa. Dakle, svako radno angažovanje, bilo po osnovu obavljanja privremenih i povremenih poslova, ili obavljanja ugovorene delatnosti (autorski ugovor, ugovor o delu i sl.), znači sticanje svojstva osiguranika u smislu propisa o penzijskom i invalidskom osiguranju, a time i obavezu uplate doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje. Međutim, ukazujemo da se ova odredba primenjuje zaključno sa 31.12.2014. godine. Naime, prema odredbi člana 12. Zakona o izmenama i dopunama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Sl. glasnik RS“, br. 75/2014) od 1.1.2015. godine, korisnicima porodične penzije neće se vršiti obustava isplate penzije, pod uslovom da iznos ostvarene ugovorene naknade na mesečnom nivou ne prelazi iznos najniže osnovice u osiguranju zaposlenih, važeće u momentu uplate doprinosa.

Nadalje, kada se radi o korišćenju invalidske penzije kao pravu iz penzijskog i invalidskog osiguranja, i mogućnosti da se korisnik invalidske penzije zaposli, potrebno je imati u vidu uslove pod kojima se ostvaruje invalidska penzija. Naime, prema odredbi člana 21. Zakona, invalidnost postoji kad kod osiguranika nastane potpuni gubitak radne sposobnosti zbog promena u zdravstvenom stanju prouzrokovanih povredom na radu, profesionalnom bolešću, povredom van rada ili bolešću, koje se ne mogu otkloniti lečenjem ili medicinskom rehabilitacijom. Dakle, navedena definicija invalidnosti podrazumeva potpuni gubitak radne sposobnosti, a ne kao ranije gubitak sposobnosti za obavljanje svog posla. Dakle, po samoj definiciji invalidnosti, korisnici invalidske penzije kojima je to pravo utvrđeno od 10.4.2003. godine, ne mogu biti radno angažovani, jer nemaju radnu sposobnost. Pored toga, promene u stanju invalidnosti koje su od uticaja na pravo na invalidsku penziju, utvrđuju se u postupku koji se pokreće na zahtev korisnika ili po službenoj dužnosti. Navedeno znači i da Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje, može da pozove na kontrolni pregled, odnosno ponovnu ocenu radne sposobnosti svakog korisnika invalidske penzije u slučaju kada postoji sumnja da je došlo do promena u stanju invalidnosti koje mogu biti od uticaja na ostvareno pravo. Tom prilikom se mora imati u vidu kada je invalidnost utvrđena, odnosno da li je utvrđena prema važećem Zakonu ili pre njegovog stupanja na snagu. Dakle, Zakonom nije propisan osnov za obustavu isplate invalidske penzije, već samo za gubitak prava, ukoliko dođe do promena u stanju invalidnosti.

Pored toga, za razliku od korisnika starosne penzije, korisnik invalidske penzije nema pravo na ponovno određivanje penzije ako se zaposli ili počne da obavlja samostalnu delatnost, bez obzira na obavezu uplate doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje.“

Mišljenje Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja br. 011-00-00616/2014-07 od 09.10.2014. godine