Zakonopravilo Svetog Save

Zakonopravilo svetog Save

Sveti Sava je 1219. godine sastavio nomokanon pod nazivom Zakonopravilo. To je bio prvi srpski ustav.

Zakonopravilo je regulisalo veoma veliku oblast društvenih odnosa, kako crkvenih tako i građanskih. Deo Zakonopravila koji se odnosio na crkveno pravo sačinjavali su: Sinopsis Stefana Efeskog, Nomokanon Jovana Sholastika, Nomokanon u 14 naslova, Pravila svetih apostola, Pravila svetih otaca, Odluke Vaseljenskih i Pomesnih sabora i Mojsijevo zakonodavstvo (3. i 5. knjiga Mojsijeva).

Deo koji se odnosio na Građansko pravo sačinjavali su: Izvodi iz Novela Justinijanovih (oko 550), pravni zbornik koji je sastavio Jovan Sholastik, Collectio tripartita, zbirka zakona iz Justinijanovog zakonodavstva i Prohiron (Zakon gradski) iz 879. godine, zbornik vizantijskog građanskog, krivičnog i procesnog prava. Presađivanjem (recepcijom) rimsko-vizantijskog prava Srbija je postala sastavni deo evropske i hrišćanske civilizacije.

Zakonopravilo je imalo 70 glava: 6 uvodnih, 44 crkvenog prava i 20 svetovnog prava. Zakonopravilo nije samo puki prevod vizantijskih građanskih i crkvenih pravnih akata, nego sadrži i tumačenja koja je napisao sveti Sava. Zbog toga Zakonopravilo ima svoju originalnost i vrednost. Sava je u svoje Zakonopravilo uneo brojne propise o zaštiti siromašnih, obespravljenih i ugroženih slojeva društva. Sava je u Zakonopravilu naglasio skladan odnos između duhovne i svetovne vlasti. Tako je, zahvaljujući Savi, u Srbiju presađena teorija simfonije.

Sačuvano je više prepisa Savinog Zakonopravila :

• Ilovički prepis je nastao 1262. godine u manastiru Svetog Arhanđela Mihaila na Ilovici, današnji manastir Svetih Arhanđela kod Tivta, gde se nalazilo sedište Zetske episkopije. Pisan je na pregamentu i ima 398 listova. Čuva se u biblioteci Akademije Nauka u Zagrebu.
• Raški prepis je nastao 1305. godine u Petrovoj crkvi u Rasu. Pisan je na pergamentu i ima 427 listova. Čuva se u Istorijskom muzeju u Moskvi.
• Dečanski prepis je nastao oko 1340. godine. Pisan je na tankom pergamentu i ima 284 listova. Čuva se u biblioteci manastira Dečani.
• Pčinjski prepis je nastao oko 1370. godine. Pisan je na hartiji, u kožnom je povezu i ima 305 listova. Čuva se u Srpskoj Akademiji Nauka i Umetnosti u Beogradu.
• Morački prepis je nastao oko 1615. godine. Pisan je na hartiji i ima 347 listova. Čuva se u Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu.

Još u 13. veku Zakonopravilo je preneto u Bugarsku, a zatim u Rusiju. Štampano je u Moskvi 1650. i 1653. godine (pod nazivom Krmčija), a zatim preštampavano u 18. i 19. veku. Poslednje izdanje je iz 1914. godine. Za prvo izdanje je nađeno da je pogrešno, a drugo je rastureno u 1.200 primeraka, pa je doprlo i do Srba. Od 17. veka Srbi se služe Savinim Zakonopravilom u ruskim štampanim izdanjima. Od Rusa primljen je naziv Krmčija, koji ukazuje da se Nomokanonom krmari brod crkveni.

Zakonopravilo je poslužilo kao osnova zakonodavstvu srpskih vladara, uključujući i Dušanov Zakonik iz 1349. i 1354. godine (članovi 6, 8, 11, 101, 109 i 196). Prvobitno u Savinom Zakonopravilu nisu bili Zakon sudnji ljudem i Sud cara Leona i Konstantina (slovenske prerade Ekloge). Štampani tekst ih sadrži.

Zakonopravilo je postalo prvi zakonik obnovljene Srbije, i to početkom maja 1804, tek što je počela Srpska revolucija. Prota Mateja Nenadović je time nastavljao Metodijev i Savin zakonodavni rad. Na Zakonopravilo nailazimo i u Srpskom građanskom zakoniku iz 1844. godine (članovi 93 i 94). U 19. veku je produženo ono što je započeto još u 9. veku.

I pored viševekovnog prekida državnosti Srbi su sačuvali svoju snagu izgrađivanja i čuvanja zakonskog poretka.